Tổng Quan Về Thể Loại Game Xây Dựng Bộ Bài
Tháng này mình đã trải nghiệm nhiều trò chơi điện tử lẫn boardgame, chủ yếu để nghiên cứu cơ chế thiết kế của thể loại game xây dựng bộ bài và giải đáp những thắc mắc trong quá trình tự thiết kế trò chơi. Dưới đây là bài tổng hợp chi tiết về chủ đề này.
Thể loại game xây dựng bộ bài (deck-building) trong game điện tử bùng nổ từ tựa game Slay the Spire năm 2017 (có thể chịu ảnh hưởng từ Dream Quest trên iOS năm 2014). Tuy nhiên nguồn gốc thực sự bắt đầu từ các boardgame lâu đời hơn. Mình đã dành thời gian nghiên cứu các boardgame thuộc thể loại này và muốn giới thiệu video “How to design a DECK BUILDING board game” trên YouTube - một tài liệu phân tích cực kỳ chất lượng. Chính qua video này mình mới biết đến nhiều boardgame cổ điển chưa từng chơi qua.
Cơ chế xây dựng bộ bài trong boardgame bắt đầu từ tựa game Star Realms năm 2007 - một trong những boardgame yêu thích thời sinh viên của mình. Những cuối tuần chơi game cùng bạn bè với bộ bài chiến đấu đặc trưng vẫn là ký ức khó quên. Điểm đặc biệt là người chơi có thể mua các lá bài chiến đấu mới từ kho bài chung để nâng cấp bộ bài của mình, tăng khả năng chiến thắng. Cơ chế này đã thay thế việc ném xúc xắc truyền thống như trong series Axis & Allies - một boardgame kinh điển khác.
Dominion năm 2008 là boardgame đầu tiên xây dựng toàn bộ hệ thống dựa trên cơ chế này. Trước đó dù có các game như Magic: The Gathering hay Yu-Gi-Oh! sử dụng cơ chế xây dựng bộ bài, nhưng khác biệt lớn nằm ở chỗ: người chơi Magic phải chuẩn bị sẵn bộ bài trước khi chơi, trong khi Dominion bắt đầu với bộ bài cơ bản cố định và phát triển dần trong quá trình chơi. Trên BoardGameGeek, cơ chế Magic được gọi là Deck Construction, còn Dominion thuộc nhóm Deck, Bag, and Pool Building - nhóm mà chúng ta đang tập trung phân tích.
Cơ chế xây dựng bộ bài hấp dẫn ở chỗ mang lại trải nghiệm phát triển tương tự RPG nhưng thông qua hệ thống bài. Người chơi cảm nhận sự tiến bộ rõ rệt chỉ trong 30-60 phút. Lá bài là phương tiện truyền tải luật chơi hiệu quả, giúp giảm tải lượng thông tin cần học ban đầu. Cơ chế rút bài cũng tạo cảm giác kiểm soát tốt hơn so với ném xúc xắc, vì người chơi có thể điều chỉnh xác suất thông qua quản lý bộ bài.
Trải qua hơn một thập kỷ phát triển, các game xây dựng bộ bài đã không ngừng đổi mới cách thức nâng cấp bộ bài:
1. Thị trường mua bán bài
- Dominion sử dụng thị trường tĩnh với 10 bộ bài Vương quốc cố định từ đầu game, tăng tính chiến thuật nhưng giảm độ biến hóa.
- Thị trường động như trong Star Realms sử dụng bộ bài trộn ngẫu nhiên, khi mua bài sẽ lật thêm lá mới với giá tăng dần, tạo sự bất ngờ.
- Kết hợp cả hai như Ascension chia bài thành các cấp độ, hoặc sử dụng cơ chế “mở khóa” thị trường khi mua hết nhóm bài cũ.
2. Cách thức mua bài
- Một số game như Trainscape cho phép mua bài ẩn từ bộ bài nhỏ.
- Trong game nhiều người chơi, cơ chế đấu giá hoặc cửa hàng riêng biệt cho mỗi người chơi tạo ra đường phát triển đa dạng.
3. Vị trí đặt bài mới mua
- Truyền thống: Bài mới vào chồng bài bỏ, phải đợi hết bài mới dùng.
- Tiên tiến hơn: Đặt trực tiếp lên đỉnh chồng bài rút (như trong Star Realms) hoặc vào tay bài luôn.
- Một số game cho phép bài mới kích hoạt hiệu ứng ngay lập tức khi mua.
4. Hệ thống tiền tệ
- Dominion dùng thẻ vàng chỉ có tác dụng mua bài, không tích lũy qua lượt.
- Shipwrights of the North Sea sử dụng token với nhiều loại tiền tệ khác nhau, kết hợp cơ chế chuyển đổi tạo chiều sâu chiến thuật.
- Legacy of Yu (Đại Vũ Trị Thủy) thiết kế hệ thống tiền tệ đa chiều, mỗi loại tiền phục vụ mục đích riêng (mua bài, nâng cấp, loại bỏ bài yếu…).
5. Cơ chế không dùng tiền tệ
- Một số game như Coffee Roaster sử dụng token trong túi để “nâng cấp” giá trị, kết hợp cơ chế “press your luck” (liều lĩnh) khi quyết định dừng rút token.
- Small World sử dụng điểm hành động hoặc loại bỏ bài tay để thanh toán chi phí mua bài.
6. Cơ chế đánh bài đa dạng
- Từng lá một tạo combo như trong Dominion.
- Đánh toàn bộ tay bài cùng lúc như trong Dune hoặc trò chơi điện tử Balatro (Joker Game).
- Hiệu ứng khi bỏ bài như trong Tainted Grail - mỗi lá bài có 2 hiệu ứng tùy chọn: bỏ không đánh hoặc trả phí để kích hoạt hiệu ứng mạnh hơn.
7. Cơ chế bài bị động
- Một số game cho phép “phá hủy” bài để nhận hiệu ứng đặc biệt, hoặc đặt bài lên bàn để sử dụng nhiều lần như trong Aeon’s End.
- Core Worlds thiết kế cơ chế “khu vực chiến đấu” - bài quân đội phải đặt lên bàn trước khi sử dụng để chiếm đóng hành tinh.
8. Quản lý bộ bài
- Truyền thống: Rút bài mới sau mỗi lượt, trộn chồng bài bỏ khi hết.
- Sáng tạo: Aeon’s End không trộn bài mà sắp xếp thứ tự chồng bài bỏ để tạo thành bộ bài mới, tăng tính chiến thuật.
- Hiệu ứng kéo dài: Một số game cho phép hiệu ứng bài ảnh hưởng sang lượt sau, buộc người chơi phải tính toán dài hạn.
9. Bài tiêu cực
- Dominion có thẻ điểm số làm chậm bộ bài.
- Heat: Pedal to the Metal thiết kế thẻ nhiệt không thể loại bỏ dễ dàng, tạo áp lực chiến thuật.
- Star Realms cho phép người chơi quyết định bỏ bài vào chồng bài bỏ hay loại bỏ vĩnh viễn - quyết định then chốt trong nhiều tình huống.
10. Cơ chế “gầy bộ bài” (Deck Thinning)
- Hầu hết game khuyến khích loại bỏ bài yếu để tăng hiệu quả.
- Một số game như Legacy of Yu lại bắt buộc giữ lại bài để duy trì kích thước bộ bài, tạo thách thức mới.
So sánh boardgame và game điện tử:
- Học luật: Game điện tử dạy luật dần dần, trong khi boardgame yêu cầu hiểu toàn bộ trước khi chơi.
- **Tương